Irreëel Traditioneel

Hoe selectief historisch geheugen wordt gebruikt om identiteit te vormen of macht te legitimeren

Inleiding

In een tijd waarin velen verlangen naar “traditionele waarden” en “de natuurlijke orde”, rijst de vraag: wat bedoelen we eigenlijk met traditioneel? Vaak wordt verwezen naar een verleden waarin mannen kostwinners waren en vrouwen zorgden voor huis en gezin — een helder, overzichtelijk tijdperk van rollen en plichten. Maar wie beter kijkt, ontdekt dat dit beeld niet meer is dan een momentopname, zorgvuldig uitgelicht uit een veel complexere geschiedenis.

Het ideaal van de traditionele samenleving blijkt, paradoxaal genoeg, grotendeels een moderne constructie: een nostalgische projectie die meer zegt over hedendaagse onzekerheid dan over historische werkelijkheid.

Samenleven vóór traditie

In prehistorische samenlevingen was samenwerking tussen man en vrouw een kwestie van overleven, niet van ideologie.
Bij jagers-verzamelaars — de oudste vorm van menselijk samenleven — jaagden mannen inderdaad vaker op groot wild, maar vrouwen verzamelden het grootste deel van het voedsel en droegen kennis over geneeskrachtige planten, geboortezorg en sociale rituelen. De verdeling van taken was niet hiërarchisch, maar complementair.

Er bestond geen “vrouw aan de haard”, want er was geen haard zonder haar bijdrage. De gemeenschap functioneerde dankzij samenwerking — niet dankzij overheersing.

De elite en de uitvinding van de rollen

Met de opkomst van landbouw, bezit en hiërarchie ontstond ook ongelijkheid. In de vroege staten, van Egypte tot Rome, kregen vrouwen minder formele macht, maar bleven ze economisch onmisbaar. Alleen binnen de elite — waar rijkdom ruimte gaf tot afhankelijkheid — kon een vrouw zich “terugtrekken” uit arbeid.

Die verdeling werd later verheven tot moreel ideaal. De arbeidende vrouw van het volk werd onzichtbaar verklaard, terwijl de thuisblijvende vrouw van de elite werd voorgesteld als het toonbeeld van beschaving. Zo werd een sociaal onderscheid verpakt als natuurlijke orde.

De industriële illusie

Tijdens de industriële revolutie kreeg dit ideaal een nieuw leven. Terwijl vrouwen en kinderen in fabrieken werkten onder erbarmelijke omstandigheden, preekten morele leiders over de “heilige huisvrouw” en de “beschermer van het gezin”.

De werkelijkheid was dat de meeste gezinnen moesten overleven door ieders inzet. Maar de symboliek van de thuiszittende vrouw werd ingezet om maatschappelijke rust te bewaren — een psychologisch ventiel tegen sociale onrust.
Zo werd moraliteit een politiek instrument, en “traditie” een middel tot beheersing.

De korte eeuw van het traditionele gezin

Na de Tweede Wereldoorlog leek het ideaal eindelijk werkelijkheid te worden — althans voor een deel van de bevolking. In de welvarende jaren ’50 konden veel mannen met één inkomen een gezin onderhouden, terwijl vrouwen thuis bleven.

Maar dit “traditionele gezin” was niet universeel: het was een klassefenomeen binnen de blanke middenklasse van het Westen. In andere delen van de wereld, en zelfs in de arbeiderswijken van dezelfde landen, werkte iedereen nog steeds mee.
De gouden jaren van het traditionele gezin duurden nauwelijks een generatie — en toch wordt dit tijdvak vaak aangehaald als bewijs van hoe het “altijd geweest is”.

De mythe van het verleden

De roep om terug te keren naar traditie is in wezen een verlangen naar stabiliteit. In tijden van economische onzekerheid, culturele verwarring en snelle technologische verandering zoeken mensen houvast in wat bekend voelt. Maar dat “bekende” is vaak een geconstrueerd verleden, zorgvuldig gefilterd door collectief geheugen, ideologie en politiek opportunisme.

“Traditie” wordt dan een toneelstuk waarin historische complexiteit plaatsmaakt voor eenvoud, en waarin macht verscholen zit achter nostalgie.

Gedeelde arbeid, gedeelde menselijkheid

De geschiedenis laat zien dat samenwerking, niet afzondering, de menselijke norm is.
In vrijwel alle tijden en culturen hebben mannen en vrouwen zij aan zij gewerkt om te overleven. De mythe dat de man werkte en de vrouw zorgde, geldt slechts voor een bevoorrechte minderheid — en dan nog maar tijdelijk.

Het verheerlijken van dit geïdealiseerde verleden is niet alleen historisch onjuist, het doet ook onrecht aan de echte veerkracht van de mensheid: onze capaciteit om elkaar aan te vullen, niet te overheersen.

Conclusie

Wat “traditioneel” wordt genoemd, is vaak niet meer dan een geconstrueerde herinnering, gebruikt om identiteit te bevestigen of macht te legitimeren. De echte traditie van de mensheid is samenwerking — het voortdurend zoeken naar balans tussen zorg en arbeid, tussen kracht en kwetsbaarheid.

Wie werkelijk terug wil naar de oorsprong, zou niet moeten streven naar hiërarchie, maar naar wederzijdse afhankelijkheid.
Niet naar de illusie van orde, maar naar de realiteit van verbondenheid.