Het Menselijk-Kaders Feitenmodel (MKF-model)

Een filosofisch essay over de aard van feiten, waarheid en menselijke kennis

Inleiding

Iedere samenleving draait op feiten. We vertrouwen erop dat de aarde rond is, dat water kookt bij 100°C en dat medische kennis betrouwbaar genoeg is om levens te redden. Maar achter die vanzelfsprekendheid ligt een moeilijke vraag:

Wat is een feit eigenlijk?

Dit essay introduceert een nieuw denkkader:
het Menselijk-Kaders Feitenmodel (MKF-model).
Het vertrekpunt is eenvoudig maar radicaal:

Feiten bestaan niet als eigenschap van de wereld op zichzelf,
maar als resultaat van menselijke waarneming, betekenisgeving en overeenstemming.

Met andere woorden: feiten ontstaan binnen menselijke kaders – biologische, cognitieve, sociale en politieke structuren. Ze zijn niet willekeurig, maar evenmin absoluut. Ze bewegen mee met wat wij kunnen zien, begrijpen en organiseren.

Dit essay werkt dit model uit en laat zien hoe het aansluit bij, maar ook afwijkt van, grote filosofische tradities.

1. Feiten bestaan niet buiten betekenis

Husserl, Kant en het begin van feitelijkheid

Feiten worden vaak voorgesteld als “de wereld zoals ze echt is”. Maar Edmund Husserl en Immanuel Kant lieten al zien dat we de wereld nooit zien zoals ze op zichzelf is. Onze ervaring is altijd gefilterd:

• door onze zintuigen (Kant),

• door onze waarnemingsstructuren (Husserl),

• door onze begrippen en taal (Wittgenstein).

Het MKF-model sluit hierbij aan:

Een feit ontstaat pas wanneer een mens iets waarneemt, interpreteert en betekenis geeft.

Zonder betekenis is er slechts zijn, geen feit.
Een vallende steen is pas een feit wanneer iemand het opmerkt, begrijpt en kan beschrijven.

2. Praktische feiten vs. theoretische feiten

Arendt en Popper: stabiliteit en twijfel

Het MKF-model maakt een onderscheid dat maatschappelijk cruciaal is:

Praktische feiten

Feiten die we nodig hebben om te functioneren:

• zwaartekracht in het dagelijks leven,

• verkeersregels,

• basis-medische kennis,

• wat een tafel, stoel, of huis is.

Ze moeten stabiel zijn, anders raakt de samenleving ontwricht.
Hannah Arendt wees erop dat publieke feiten noodzakelijk zijn om een gedeelde wereld te vormen.

Theoretische feiten

Feiten binnen wetenschap, technologie en filosofie.
Volgens Karl Popper zijn deze altijd voorlopig; ze kunnen worden weerlegd door nieuw bewijs.

Het MKF-model neemt beide serieus:

Praktische feiten geven stabiliteit.
Theoretische feiten houden de deur naar vooruitgang open.

Samen zorgen ze dat een samenleving zowel werkt als groeit.

3. Feiten vereisen denken, onderbouwen, onderzoeken én communiceren

Waarom dieren kennis hebben, maar geen feiten

Een feit is volgens het MKF-model niet alleen een waarneming.
Het vereist minimaal:

1. Denken – kunnen onderscheiden en begrijpen.

2. Onderbouwen – redenen geven waarom iets zo is.

3. Onderzoeken – actief toetsen of het klopt.

4. Communiceren – betekenis delen met anderen.

Dieren weten wat gevaar is, maar kunnen hun kennis niet omzetten in argumenten of gedeelde verklaringen. Dat maakt hun kennis reëel, maar nog geen feiten.

Hier sluit het model aan bij Arendt, die stelde dat iets pas “publieke werkelijkheid” wordt wanneer het gedeeld en besproken kan worden.

4. Absoluut feit bestaat niet

Fallibilisme, Kuhn en het einde van eeuwige waarheden

Thomas Kuhn liet zien dat wetenschappelijke feiten afhankelijk zijn van het paradigma waarin ze worden geïnterpreteerd. Wat in 1600 een feit was (bijv. dat de zon om de aarde draait), kan in 1700 geen feit meer zijn.

Het MKF-model accepteert dit volledig:

Er zijn geen eeuwige of absolute feiten.
Een feit is altijd contextgebonden en tijdgebonden.

Dit betekent niet dat “alles maar mening is”,
maar dat feiten altijd openstaan voor revisie wanneer nieuwe kaders ontstaan.

5. Elk wezen heeft zijn eigen werkelijkheid – en dus zijn eigen feiten

Fenomenologie en biologische perspectieven

Een mens ziet kleur anders dan een hond.
Een bij ziet ultraviolet.
Een vogel voelt magnetische velden.

Daarmee leven deze wezens in verschillende “werelden”.
Niet omdat de wereld verandert, maar omdat hun lichaam anders toegang biedt.

Het MKF-model zegt daarom:

Feiten zijn niet universeel, maar gebonden aan het waarnemingskader van een soort.

Dit is fenomenologie toegepast op kennisleer:
geen waarneming zonder lichaam, geen feit zonder waarneming.

6. De wereld biedt weerstand, maar bepaalt feiten niet volledig

Realistische nuance

Hoewel feiten niet buiten menselijke betekenis bestaan,
betekent dat niet dat de wereld volledig door ons “gemaakt” is.

Wanneer je van een dak springt, val je – ongeacht je overtuiging.

De wereld heeft structuren.
Maar onze beschrijving van die structuren is altijd voorlopig.

Het MKF-model noemt dit:

Weerstand zonder onafhankelijkheid.

De wereld is geen verzinsel, maar onze feiten zijn wel interpretaties ervan.

7. Mensen kunnen slecht omgaan met permanente twijfel

Psychologische grenzen van epistemologie

De meeste mensen verdragen geen voortdurende onzekerheid.
Twijfel kan angst, chaos en besluiteloosheid veroorzaken.

Daarom zegt het MKF-model:

• Wetenschap moet twijfel institutionaliseren.

• Samenlevingen moeten stabiliteit institutionaliseren.

Dit voorkomt zowel dogmatisme als chaos.

8. Bewijs is leidend, maar nooit definitief

Waarom wetenschap werkt ondanks onzekerheid

Bewijs functioneert in het MKF-model als een tijdelijke stabilisator.
Zolang een theorie niet is weerlegd, blijft het meest overtuigende model gelden.

Maar bewijs hangt af van:

• methodes,

• instrumenten,

• normen in de wetenschap,

• interpretatiekaders.

Daarom bestaan ook hier geen absolute feiten, maar wel robuuste feiten.

9. Macht beïnvloedt altijd welke feiten geldig zijn

Foucault, media en de fragiliteit van waarheid

Michel Foucault stelde dat kennis en macht altijd verweven zijn:
wie de instituties controleert, controleert wat een feit mag heten.

Het MKF-model sluit hierbij aan, maar met nuance:

Macht beïnvloedt feiten, maar vernietigt ze niet.
Kritisch denken is noodzakelijk om feiten te beschermen tegen manipulatie.

Transparantie, open data en vrije wetenschap zijn hierbij essentieel.

10. Feiten gaan over de wereld, niet over ervaringen

De subjectieve grens

Een steen die valt is een gebeurtenis.
De pijn die iemand voelt wanneer hij geraakt wordt, is een ervaring.

Volgens het MKF-model:

Ervaringen zijn interpretaties, geen feiten.

Ze zijn reëel — maar niet objectief deelbaar of toetsbaar op dezelfde manier als gebeurtenissen.

Conclusie – Wat het MKF-model uniek maakt

Het MKF-model biedt een middenweg tussen:

• hard realisme (“feiten bestaan buiten ons”),

• radicaal relativisme (“feiten bestaan niet”).

Het zegt:

1. De wereld is echt, maar feiten zijn menselijke constructies.

2. Feiten bestaan binnen kaders die we delen: taal, lichaam, bewijs, cultuur.

3. Feiten zijn altijd voorlopig, maar wel stabiel genoeg om op te bouwen.

4. Kritisch denken is noodzakelijk om feiten te beschermen tegen macht en dogma.

Het model past bij hoe de moderne wereld werkt:
een mix van wetenschap, technologie, onzekerheid en publieke debat.